တီးတိန္ဇိုမီး (Tedim Zomi) လူမ်ဳိးတို႔၏ ဓေလ့ေလးမ်ဳိး

ျမန္မာႏိုင္ငံရွိ ထင္ရွားေသာေနရာမ်ား၊ သမိုင္းဝင္ေနရာမ်ား၊ အမ်ားစု စိတ္ဝင္တစား သြားေရာက္ေလ့ ရွိသည့္ ေနရာမ်ား၊ သိမွတ္ဖြယ္ အေၾကာင္းအရာမ်ားႏွင့္ ယဥ္ေက်းမႈဆိုင္ရာ အေၾကာင္းအရာမ်ားကို The Voice Daily သတင္းစာတြင္ တနဂၤေႏြေန႔တိုင္း တစ္ပတ္ျခား ေဖာ္ျပသြားမည္ ျဖစ္ပါသည္။

ခ်င္းျပည္နယ္ တီးတိန္နယ္အတြင္း ေနထိုင္ၾကေသာ ခ်င္းမ်ိဳးႏြယ္ တီးတိန္ဇိုမီး (Tedim Zomi) လူမ်ဳိးမ်ား၏ ႐ိုးရာယဥ္ေက်းမႈ ဓေလ့ထုံးစံမ်ားကို ေလ့လာတင္ျပရလွ်င္ လူေနမႈစ႐ိုက္ပုံစံ (Nisim Nuntakna) မွာ မ်ဳိးသားဦးစားေပးျဖစ္သည္ဟု ဆိုႏိုင္သည္။

ေယာက္်ားမွန္လွ်င္ အမဲလိုက္ကာ သားေကာင္ဖမ္းဖူးရမည္ဟု ယူဆၿပီး ဖမ္းမိသည့္အေကာင္ေရကို မူတည္ကာ ေနထိုင္ရာ အရပ္ေဒသတြင္ အရွိန္ၾသဇာႀကီးမားသည္။
မိမိတို႔ေနအိမ္တြင္လည္း ဖမ္းဆီးထားေသာ တိရစၦာန္၏ ဦးေခါင္းခြံမ်ားကို ဂုဏ္ယူစြာ ခ်ိတ္ဆြဲေလ့ရွိသည္။

အမ်ဳိးသမီးမ်ားမွာမူ လူလြတ္ျဖစ္လွ်င္ ေခါင္ရည္ေကာင္းစြာ ျပဳလုပ္တတ္သူ၊ အိမ္ေထာင္သည္ျဖစ္လွ်င္ သားေယာက္်ား မ်ားမ်ားေမြးဖြားသူမွာ ျမင့္ျမတ္ဂုဏ္ ရွိေလသည္။ မ်ဳိးႏြယ္စုအမည္ မွည့္ေခၚပုံကို ေလ့လာလွ်င္လည္း အမ်ဳိးသားဦးစားေပး ျဖစ္သည္ကို ေတြ႔ႏိုင္သည္။ ၄င္းတို႔၏ လူမႈဘဝ အတြင္းမွ ႐ိုးရာဓေလ့ေလးမ်ဳိးကို ေဖာ္ျပလိုက္ပါသည္။

အမဲလိုက္ျခင္း (Sa Beng)

အမဲလိုက္ျခင္း ႏွစ္မ်ဳိးရွိသည္။ သမား႐ိုးက် ေန႔စဥ္အမဲလိုက္ျခင္းႏွင့္ သာေရး၊ နာေရးကိစၥမ်ား အတြက္ အမဲလိုက္ျခင္း ျဖစ္သည္။ သာေရးကိစၥမ်ားတြင္ အေကာင္ႀကီးငယ္မေ႐ြး ရရာလိုက္ေလ့ရွိၿပီး နာေရး ကိစၥမ်ားတြင္မူ ကြယ္လြန္သြားသူအား မည္မွ် ခ်စ္ခင္သည္ကို ျပသသည့္အေနႏွင့္ အေကာင္ႀကီးမ်ား (ဥပမာ-ဆင္၊ က်ား) ကို ေ႐ြးခ်ယ္ လိုက္ေလ့ရွိၾကသည္။ တစ္ခါတစ္ရံ ေတာေတာင္ထဲတြင္ တစ္လကိုးသီတင္း သြားေရာက္ကာ သားေကာင္ ရွာေလ့ရွိသည္။ ၄င္းတို႔ အမဲလိုက္ရာတြင္ ရရွိလာေသာ သားေကာင္အားဖ်က္ကာ တစ္႐ြာလုံးသို႔ ေဝငွၾကသည္။ ပြဲလမ္းသဘင္မ်ား အတြက္ စုေပါင္းအမဲလိုက္ၾကၿပီး ေပ်ာ္ရႊင္စြာ စားေသာက္ၾကသည္။
ယခုေခတ္အခါတြင္မူ အဆိုပါ သားေကာင္မ်ားကို ဝယ္ယူ၍သာ ျပဳလုပ္ေလ့ရွိသည္။

မဂၤလာေဆာင္ဓေလ့ (Mo Pawi)

မဂၤလာေဆာင္ဓေလ့တြင္ လူငယ္ခ်င္း ခ်စ္ႀကဳိက္သည္ထက္ မိဘမ်ားက ေပးစားသူ ကိုသာ လက္ထပ္တတ္ၾကသည္။ နားေဖာက္ရာတြင္ သတို႔သားဘက္မွ ေခါင္ရည္အိုးျဖင့္ လာေရာက္ကာ စကားေၾကာင္းလမ္းရၿပီး သေဘာတူပါက ေခါင္ရည္အတူေသာက္ကာ စကားလက္ခံ ေျပာရသည္။ သေဘာမတူလွ်င္ သတို႔သမီး ဘက္မွ ေခါင္ရည္အိုး ျပန္တည္ေပးရသည္။ ေနာက္တစ္ေန႔မွ သတို႔သားအိမ္သို႔ ေခါင္ရည္အိုးျဖင့္ သြားေရာက္ စကားေျပာျခင္းျဖင့္လည္း လက္မခံေၾကာင္း ျပသႏိုင္သည္။ သေဘာတူ လက္ခံပါက ေန႔ရက္အခ်ိန္ ေ႐ြးၾကသည္။

မဂၤလာပြဲျပဳလုပ္ရာတြင္ ထာမန္ (Tha Man) ေခၚ ေရႊလမ္းေငြလမ္း ခင္းေပးသူတို႔အတြက္ ပူးမန္ (Pu Man) ေခၚ သတို႔သမီး၏ ဖခင္ဘက္မွ အဘိုးအတြက္ (၄င္းမွာ သတို႔သမီး အိမ္ေထာင္မျပဳခင္ ေသဆုံးခဲ့လွ်င္ ေကာင္းခ်ီး ဆုေတာင္းေပးရမည့္သူ ျဖစ္ၿပီး ယခု အိမ္ေထာင္က်သြားသည့္ အတြက္ ႏႈတ္ဆက္သည့္အေနႏွင့္ ေပးရျခင္း ျဖစ္သည္) မန္ပီး (Man Pi) ေခၚ တင္ေတာင္းစရိတ္ (၄င္းကို အေႂကြးထား၍ ရသည္။ ထိုအေႂကြးမေပးဘဲ သတို႔သမီး ေသဆုံးခဲ့လွ်င္ အေလာင္းအား သတို႔သမီး၏ ေဆြမ်ဳိးမ်ားမွ ျပန္ယူႏိုင္သည္) ဘန္ကြာ့မန္ (Bang Kua Man) ေခၚ မ်ဳိးႏြယ္စုေၾကး (ထိုေၾကးမွာ မိဘကို ေပးရသည္ ျဖစ္ေသာ္လည္း ၄င္းတို႔မ်ဳိးႏြယ္စု တာဝန္ခံက ရရွိသည္)၊ မင္မန္ (Min Man) ေခၚ နာမည္ေၾကး သတို႔သမီးမွ နာမည္ယူ မွည့္ေခၚထားေသာ သက္ႀကီးပုဂၢဳိလ္အား ေပးရသည္။ မြာလ္ခုပ္ (Mual Khup) ေခၚ နယ္ေျပာင္းေၾကး (ရပ္ျခားေဒသမွ ပုဂၢဳိလ္ႏွင့္ အိမ္ေထာင္က်လွ်င္ သတို႔သားဘက္က ေပးရျခင္းျဖစ္သည္၊ မိမိရပ္႐ြာေဒသတြင္ ေနထိုင္သူႏွင့္ အိမ္ေထာင္က်လွ်င္ ေပးစရာမလို) ႏူးမန္ (Nu Man) ေခၚ အေမေၾကး (မိခင္၏ ေမတၱာကို ေအာက္ေမ့ကာ ေပးရျခင္းျဖစ္သည္။) တို႔ကို ေပးရသည္။

ယင္းတို႔အားလုံးကို သတို႔သားဘက္က ေပးရၿပီး ႏြားေနာက္၊ ဝက္၊ ေစာင္၊ တဘက္ စသည္တို႔ကို ေပးႏိုင္သည္။ သတို႔သမီးဘက္မွ ျပန္ေပးသည္လည္း ရွိသည္။ ပလိုင္း၊ ေပါက္တူး၊ ေပါက္ျပား၊ ေရအိုး စသျဖင့္ အမ်ဳိးသမီး အသုံးအေဆာင္ ပစၥည္းမ်ားကို သတို႔သားအိမ္ေရာက္လွ်င္ ထပ္မလိုေစရန္ ေပးျခင္းျဖစ္သည္။
ယေန႔ေခတ္တြင္မူ ႏြားေနာက္အစား အျခားပစၥည္း (ဥပမာ-ေငြစကၠဴ) ျဖင့္ အစားထိုးၾကသည္။

အေမြခြဲဓေလ့ (Gamh Cuah)

အေမြဆက္ခံျခင္းတြင္ ဆက္ခံသူက ပိုင္ဆိုင္မႈႏွင့္အတူ တာဝန္ယူမႈကိုပါ ပူးတြဲလက္ခံရသည္။ အေမြဆက္ခံရာတြင္ အႀကီးဆုံးသားမွ လက္ခံျခင္းႏွင့္ အငယ္ဆုံးသားမွ လက္ခံျခင္း ႏွစ္မ်ဳိးရွိၿပီး တီးတိန္ဇိုမီးမ်ားတြင္ အႀကီးဆုံးသားမွ ဆက္ခံသည္က မ်ားသည္။

အႀကီးဆုံးသားမွာ ဖခင္၏ ေနရာကို ဆက္ခံရၿပီး ဖခင္ေသဆုံးလွ်င္ ပိုင္ဆိုင္မႈ ပစၥည္းအေမြကို ၄င္းက လက္ခံရသည္။ သူ႔ေအာက္ရွိ ညီ၊ ညီမမ်ား၏ ေဝယ်ာဝစၥကို ၄င္းက လုပ္ေပးရသည္။ အေမြႏွင့္အတူ တာဝန္ယူမႈ၊ တာဝန္ခံမႈကို ယူရသည္။ အေမြဆိုရာတြင္ ႐ုပ္ဝတၳဳ အေမြရွိသလို အေႂကြးအေမြလည္း ရွိသည္။ ဖခင္မဆပ္ႏိုင္ေသာ အေႂကြးကိုလည္း ဆပ္ရသည္။ မ်ဳိးႏြယ္စုထဲရွိ အမ်ဳိးသမီးမ်ား၏ ကိစၥအဝဝကိုလည္း ၄င္းက တာဝန္ယူေပးရသည္။

အငယ္ဆုံးသား မွာလည္း ဖခင္ႏွင့္ ေနရၿပီး ဖခင္ကိစၥရပ္မ်ားကို လုပ္ေဆာင္ေပးရသျဖင့္ အေမြကို ဆက္ခံရသည္။ တာဝန္ယူမႈ အပိုင္းမွာမူ အတူတူပင္ျဖစ္သည္။

အေမြဆက္ခံရာတြင္ သမီးမိန္းကေလးက မရရွိေသာ္လည္း သူ၏ကိစၥအဝဝကို အေမြဆက္ခံသူက တာဝန္ယူေပးရသည္။ မိမိ၏ မိသားစုဘက္က အေမြမရရွိေသာ္လည္း မိမိခင္ပြန္းဘက္က အေမြရရွိႏိုင္သည္။ ေယာက္်ားႏွင့္ ကြဲကြာခဲ့လွ်င္လည္း အေမြဆက္ခံသူက ဆက္လက္ တာဝန္ယူ ရသည္။ သမီးမိန္းကေလးခ်ည္းပဲ ေမြးဖြားခဲ့လွ်င္လည္း မ်ဳိးႏြယ္စုတာဝန္ခံက အေမြျဖင့္ တာဝန္ယူေပးရသည္။

႐ိုးရာပြဲေတာ္(ခြါဒိုပြဲ) (Khua Do)

တီးတိန္ဇိုမီး လူမ်ဳိးမ်ား၏ ႐ိုးရာပြဲမ်ားစြာ ရွိသည့္အနက္ အထင္ရွားဆုံးမွာ ခြါဒိုပြဲပင္ ျဖစ္သည္။
ယင္းပြဲမွာ ေအဒီ ၁၄ ရာစုႏွစ္ခန္႔မွ စတင္ေပၚေပါက္ခဲ့ၿပီး ေကာက္သစ္စား ႏွစ္သစ္ကူးပြဲေတာ္ ျဖစ္သည္။ ခြါဒို၏ အဓိပၸာယ္မွာ ခြါ (Khua) လူျပည့္လူ႐ြာ၊ ဒို (Do) တစ္ဦးႏွင့္တစ္ဦး ေဖာ္ေ႐ြပ်ဴငွာစြာ ေကြၽးေမြးဧည့္ခံျခင္း(သို႔) တိုက္ခိုက္၊ ႏွင္ထုတ္၊ ေခ်မႈန္းျခင္းဟု အဓိပၸာယ္ရသည္။ က်န္းမာေရး၊ စီးပြားေရးမ်ား ေကာင္းမြန္ေစရန္ နတ္ေကာင္းနတ္ျမတ္မ်ားအား ပူေဇာ္ပသျခင္းႏွင့္ ေဘးဒုကၡေပးတတ္ေသာ နတ္ဆိုးမ်ားအား ႏွင္ထုတ္ေခ်မႈန္းကာ ရပ္႐ြာသန္႔ရွင္းေစျခင္း၊ ကြယ္လြန္ၿပီးေသာ မိဘဘိုးဘြားမ်ား၏ ဝိညာဥ္အတြက္ အလွဴ မဂၤလာဆုေတာင္းပြဲ က်င္းပျခင္း ျဖစ္သည္။

ယခင္က ခြါဒိုပြဲကို ေတာင္ယာသီးႏွံမ်ား ရိတ္သိမ္းၿပီးေသာ အခ်ိန္တြင္ က်င္းပေလ့ရွိၿပီး စိုက္ပ်ဳိးသည့္ သီးႏွံအမ်ဳိးအစားႏွင့္ ရာသီဥတု သဘာဝကိုလိုက္၍ ေဒသတစ္ခုႏွင့္တစ္ခု က်င္းပခ်ိန္ မတူညီေပ။ က်င္းပမည့္ရက္ကို တူးလ္ပီး (Thlpi) ေခၚ နတ္ဆရာက သတ္မွတ္ေပးသည့္ မဂၤလာေန႔ရက္ သို႔မဟုတ္ ႐ြာလူႀကီးက သတ္မွတ္ေပးသည့္ ေန႔ရက္တြင္ က်င္းပၿပီး အနည္းဆုံး သံုးရက္မွ ခုနစ္ရက္ထိ က်င္းပတတ္သည္။

မ်ားေသာအားျဖင့္ ပြဲေတာ္ကာလမွာ စက္တင္ဘာႏွင့္ ေအာက္တိုဘာလမ်ားတြင္ က်င္းပတတ္ၿပီး ၁၉၆၄ ခုႏွစ္ ေတာ္လွန္ေရးေကာင္စီ အစိုးရလက္ထက္တြင္ ခ်င္းေရးရာ ဦးစီးအဖြဲ႕မွ ခ်င္းလူမ်ဳိးမ်ား၏ ႐ိုးရာ ယဥ္ေက်းမႈ ဓေလ့အရ ခြါဒိုပြဲေတာ္အား အခါႀကီးရက္ႀကီးအျဖစ္ သတ္မွတ္ကာ က်င္းပမည့္ ေန႔ရက္ကို ႏွစ္စဥ္ သီတင္းကြၽတ္ လဆန္း ၁၄ ရက္၊ လျပည့္ေန႔၊ လဆုတ္ ၁ ရက္ေန႔တို႔တြင္ က်င္းပရန္ သတ္မွတ္ခဲ့သည္။

ခြါဒိုပြဲေတာ္ က်င္းပမည့္ေန႔ နံနက္တြင္ ေက်း႐ြာအတြင္းရွိ လူငယ္မ်ားမွ ေခါင္ရည္အိုးမ်ားျဖင့္ ဘိုးဘြားမ်ားအား လိုက္လံကန္ေတာ့ၾကသည္။ ဘိုးဘြားမ်ားမွ ဆုမြန္ေကာင္းမ်ား ေတာင္းေပးၿပီး လက္ေဆာင္ပစၥည္းမ်ား ျပန္ေပးသည္။ ပြဲေတာ္ရက္အတြင္း ေဆြမ်ဳိးစုလိုက္ လက္ဆုံထမင္း စားပြဲမ်ားျပဳလုပ္သည္။

သခ်ဳႋင္းသို႔သြားကာ ကြယ္လြန္ၿပီးေသာ ဘိုးေဘးမ်ား၏ဝိညာဥ္ကို ေခါင္ရည္၊ ဟင္းမ်ဳိးစုံတို႔ျဖင့္ ဆက္သၾကသည္။ ပြဲေတာ္ စတင္က်င္းပေသာ ပထမေန႔ ညေနတြင္ နတ္ဆရာ၏ ေနအိမ္မွ စတင္ကာ တစ္အိမ္ၿပီး တစ္အိမ္ နတ္ဆိုး ႏွင္ထုတ္ပြဲ ျပဳလုပ္ၾကသည္။ ယင္းႏွင္ထုတ္ပြဲကို နတ္ဆရာႏွင့္ ႐ြာလူႀကီးမ်ားက ဦးေဆာင္သည္။

ညေန ေမွာင္ရီပ်ဳိးစ အခ်ိန္တြင္ နတ္ဆရာအပါအဝင္ တစ္႐ြာလုံးမွ အိမ္ေထာင္ဦးစီးမ်ားက ေပါက္တူး႐ိုးမ်ားအား လက္တြင္ ကိုင္ေဆာင္ထားၾကသည္။ ငွက္ေပ်ာဖက္မ်ား ေပၚတြင္ ထင္း႐ွဴးေခ်ာင္းမ်ား ထိုးစိုက္ထားသည္။ နတ္ဆရာမွ အခ်ိန္က်ၿပီဟုဆိုကာ အိမ္ေပါက္ဝမွ အိမ္ပတ္လည္နံရံမ်ားကို ကိုင္ထားေသာ ေပါက္တူး႐ိုးျဖင့္ လိုက္လံ႐ိုက္ပုတ္သည္။ ႏႈတ္မွလည္း လိပ္ျပာဆိုးေတြေျပးပါ၊ လိပ္ျပာဆိုးေတြ ေျပးပါဟု အဓိပၸာယ္ရေသာ စကားအား ႐ြတ္ဆိုရသည္။ ယင္းကဲ႔သို႔ ႐ြတ္ဆိုကာ တစ္အိမ္လုံး႐ိုက္ၿပီးပါက ငွက္ေပ်ာဖက္ေပၚတြင္ စိုက္ထားေသာ ထင္း႐ွဴးေခ်ာင္းမ်ားကို မီးထြန္းညႇိရသည္။

ခြါဒိုပြဲ၏ အဓိက လကၡဏာျဖစ္ေသာ ပ်ားအုံဖြပ္ျခင္းႏွင့္ ပ်ားအုံ နိမိတ္ဖတ္ျခင္းကို ဒုတိယေန႔တြင္ ျပဳလုပ္ၾကသည္။ နံနက္ ေစာေစာတြင္ ႐ြာမွ လူႀကီးလူငယ္မ်ားမွာ မြာလ္ (Mual) ေခၚ ႐ြာအဝင္လမ္းမွ ဖြပ္ကာ ယူေဆာင္လာေသာ ပ်ားအုံကို အတီးအမႈတ္မ်ားျဖင့္ သယ္ေဆာင္ၿပီး ႐ြာအတြင္းသို႔ ဝင္လာၾကသည္။ အမ်ဳိးသမီးမ်ားမွ ေခါင္ရည္အိုးမ်ားျဖင့္ ေစာင့္ႀကဳိၿပီး တေပ်ာ္တပါး ေသာက္သုံးၾကသည္။ ယင္းေနာက္ နတ္ဆရာႏွင့္ သက္ႀကီး႐ြယ္အိုတို႔မွ ပ်ားအုံကို ခြဲဖ်က္ကာ လာမည့္ႏွစ္သစ္ အတြက္ နိမိတ္ဖတ္ေပးၾကသည္။
ပ်ားအုံတြင္ ပ်ားသလက္ေကာင္မ်ား ကြက္လပ္မရွိ ျပည့္ေနမည္၊ ညီညီ ညာညာျဖစ္ေနမည္ ဆိုပါက လာမည့္ႏွစ္တြင္ ရပ္႐ြာ ေအးခ်မ္းသာယာၿပီး ေရာဂါ ကင္းေဝးမည္။ အသီးအႏွံ ျဖစ္ထြန္းၿပီး စားနပ္ ရိကၡာဖူလုံမည္ဟု ယုံၾကည္ၾကသည္။

အကယ္၍ ပ်ားသေလာက္ေကာင္မ်ား မျပည့္ဘဲ မညီမညာျဖစ္မည္၊ ေသေက် ပ်က္စီးေနမည္ဆိုပါက အသီးအႏွံ အထြက္တိုးမည္၊ အနာေရာဂါမ်ား က်ေရာက္ၿပီး ရပ္႐ြာတြင္ အေသအေပ်ာက္ မ်ားမည္၊ တိုင္းျပည္ မၿငိမ္မသက္ျဖစ္မည္ဟု ယုံၾကည္ ၾကသည္။

ပြဲေတာ္ ေနာက္ဆုံးေန႔တြင္ နတ္ကြန္းမ်ားကို သန္႔ရွင္းေရးျပဳလုပ္ျခင္း၊ ေဆြမ်ဳိးစုလိုက္၊ မိသားစုလိုက္၊ အိမ္နီးခ်င္းလိုက္ ဝိုင္းဖြဲ႕ၿပီး လက္ရည္တစ္ျပင္တည္း စားေသာက္ၾကျခင္း၊ စတုဒိသာ ေကြၽးေမြးျခင္းမ်ား ျပဳလုပ္ၾကသည္။ အခ်ဳိ႕ေဒသမ်ားတြင္ စစ္ေရးေလ့က်င့္ျခင္းပါ ျပဳလုပ္ၾကေၾကာင္း သိရသည္။

ပြဲေတာ္ၿပီး ေနာက္တစ္ရက္တြင္ ႏွစ္သစ္ကူး(သို႔) ႏွစ္ဆန္းတစ္ရက္ေန႔ဟု သတ္မွတ္ကာ အိမ္တြင္းတြင္ အနားယူၾကသည္။ ေတာင္ယာသြား၊ ခရီးထြက္ျခင္းမ်ား လုံးဝ ေရွာင္ၾကဥ္ရကာ သြားမိ၊ လုပ္မိလွ်င္ က်ိန္စာသင့္သည္ဟု ယူဆၾကသည္။ က်ိန္စာသင့္သည္ ဆိုရာတြင္ လမ္းခရီးတြင္ ဒုကၡေရာက္ျခင္း၊ အလုပ္အကိုင္အဆင္ မေျပျဖစ္ျခင္း၊ မက်န္းမမာျဖစ္ျခင္းတို႔ ျဖစ္ေပၚႏိုင္သည္ဟု ယုံၾကည္ၾကသည္။

ျမတ္(ကေလး)

The Voice Weekly